TRẦM CẢM SAU SINH

Phụ nữ luôn có nguy cơ mắc trầm cảm cao hơn nam giới, nguy cơ này càng tăng cao ở những thời điểm đặc biệt trong đời như dậy thì, mang thai, sinh con và mãn kinh. Trong những thời điểm đó, trầm cảm sau sinh là vấn đề cần quan tâm nhất, bởi ngoài tần suất cao, thì hậu quả không chỉ người bệnh, gia đình, mà còn với em bé mới chào đời.

• Mẹ lo lắng quá mức
• Tiền sử mắc trầm cảm
• Thai ngoài ý muốn
• Bạo lực gia đình
• Thu nhập thấp
• Trình độ học vấn thấp
• Hút thuốc lá
• Mẹ đơn thân
• Mối quan hệ với bạn đời bất ổn 

• Bị trầm cảm trong thời gian mang thai
• Lo lắng, sợ hãi trong suốt thời gian mang thai
• Có biến cố không hay xảy ra trong thời gian mang thai hay mới sinh con
• Sang chấn sản khoa
• Sinh non hay bé phải chăm sóc đặc biệt
• Tiền sử trầm cảm sau sinh
• Vấn đề nuôi con bằng sữa mẹ

• Có ít nhất 5 dấu hiệu sau đây, kéo dài suốt 2 tuần hoặc có sự thay đổi cảm xúc. Được gọi là “có” khi có dấu hiệu giảm hay mất hứng thú (lưu ý các tình trạng bệnh lý đi kèm để đánh giá triệu chứng chính xác).

1. Luôn tự cảm thấy buồn bã, gần như buồn mỗi ngày, biểu hiện như cảm giác trống rỗng, tuyệt vọng hay người khác nhận thấy như vậy.
2. Giảm hứng thú với các hoạt động thường nhật, gần như ngày nào cũng vậy (tự nhận xét hay người khác thấy vậy).
3. Sụt cân hay tăng cân đáng kể (thay đổi hơn 5% trọng lượng cơ thể trong 1 tháng dù không kiêng ăn để giảm cân hay ăn theo chế độ tăng cân). Thèm ăn quá nhiều hay quá ít so với bình thường mỗi ngày.
4. Mất ngủ/ ngủ quá nhiều gần như mỗi ngày.
5. Rối loạn tâm thần vận động gần như mỗi ngày(được nhận thấy bỏi người khác, không tính khi bệnh nhân cảm thấy mình chậm chạp hay mệt mỏi gì không được nghỉ ngơi).
6. Mệt mỏi, cảm thấy hết năng lượng gần như mỗi ngày.
7. Cảm thấy bản thân vô dụng, mất phương hướng.
8. Giảm khả năng tư duy/ tập trung, không thể quyết định được điều gì gần như mỗi ngày.
9. Suy nghĩ nhiều về cái chết (không chỉ là sợ chết), có ý định tự tử nhiều lần mà không có cách thức cụ thể. Triệu chứng trầm cảm ảnh hưởng đến cuộc sống công việc hoặc các chứng năng quan trọng khác.
   • Nếu có bất kỳ tình trạng bệnh lý, thuốc sử dụng nào ảnh hưởng đến tâm thần thì không tính.
   • Tình trạng nặng nhất trầm cảm sau sinh không liên quan đến rối loạn tâm thần dạng phân biệt, tâm thần phân liệt hoặc các rối loạn tâm thần khác.
   • Chưa từng mắc chứng hưng cảm.

• Tự tử trong giai đoạn hậu sản: Theo thống kê những nguyên nhân tử vong mẹ sau sinh ở United Kingdom và Australia thì tự tử là nguyên nhân hàng đầu, đặc biệt cao ở nhóm bệnh nhân rối loạn tâm thần và có dùng chất gây nghiện. Do đó, đánh giá nguy cơ tự tử sau sinh cần hỏi rõ về tiền sử sử dụng chất gây nghiện, từng tự tử, tình trạng rối loạn tâm thần hiện tại hoặc trước đây, những sang chấn trước đây hoặc có dấu hiệu bạo lực gia đình.
• Rối loạn tâm thần sau sinh: Tần suất của rối loạn tâm thần sau sinh khoảng 1/500 phụ nữ, khởi phát khoảng 2-4 tuần sau sinh. Rối loạn tâm thần sau sinh bao gồm suy nghĩ lẫn lộn, cảm xúc dao động bất thường, ảo giác, hoang tưởng… Rối loạn tâm thần sau sinh được xem là tình trạng cấp cứu và cần theo dõi điều trị nội trú. Hầu hết những trường hợp rối loạn tâm thần sau sinh điều liên quan đến rối loạn lưỡng cực, không phải tâm thần phân liệt.
• Sát hại con mình: Đây là mối đe dọa quan trong nhất của trầm cảm sau sinh nặng, có thể có rối loạn tâm thần đi kèm. Những bà mẹ sinh con ngoài ý muốn, có sử dụng chất gây nghiện hoặc thù hận với bố đứa trẻ thường có hành động này.  Đặc biệt, 16-29% bà mẹ giết con mình sau đó cũng tự tử theo. Bà mẹ có thể sát hại con mình chỉ trong vòng 24 giờ đầu sau sinh (neonaticide) hoặc sau đó đến khi đứa trẻ 1 tuổi (infanticide). Cần lưu ý đặc biệt bệnh nhân từng có suy nghĩ gây tổn hại đứa trẻ - dù chỉ thoáng qua.

• Tăng mối liên hệ giữa mẹ và con: quan sát cách bà mẹ cho bú, chăm sóc trẻ, hỗ trợ - hướng dẫn kỹ năng cơ bản trong chăm sóc trẻ.
• Thuốc điều trị chống trầm cảm: những nghiên cứu đủ mạnh đều cho thấy hiệu quả của fluoxetine và paroxetine trong điều trị trầm cảm mức độ trung bình và nặng so với giả dược, kết hợp các liệu pháp tâm thần như điều chỉnh nhận thức, hành vi điều cải thiện trầm cảm một cách hiệu quả.
• Các phương pháp điều trị thích hợp: massage, tập thể dục, điều trị mất ngủ. Một số nghiên cứu kết luận vai trò của estrogen trong điều trị trầm cảm nhưng đến nay vẫn chưa có khuyến cáo sử dụng. Việc bổ sung Omega 3 hoàn toàn không cải thiện triệu chứng so với dùng giả dược nên không khuyến cáo chỉ định.
• Đối với những bà mẹ điều trị trầm cảm khi cho con bú: cần cân nhắc việc thuốc qua sữa mẹ gây ảnh hưởng lên trẻ. Nồng độ thuốc trong sữa, trong huyết thanh của  trẻ có thể không tương đồng với mức độ ảnh hưởng. Vì vậy, nếu bắt đầu chỉ định thuốc chống trầm cảm cần sử dụng liều thấp, điều chỉnh liều cần phải đánh giá những tác động có thể có lên trẻ bú mẹ như trẻ tăng cân chậm, cáu gắt, dễ kích thích… Có thể chọn cách cho trẻ bú cách xa giờ đạt lưu lượng đỉnh của thuốc, giảm liều, đổi thuốc hoặc bú sữa công thức. Sertraline được xem là lựa chọn đầu tay trong điều trị trầm cảm ở nhũng bà mẹ cho con bú do có ít tác động lên trẻ. Lựa chọn thứ hai là Paroxetone hoặc nortriptyline trong trường hợp không dung nạp hay không đáp ứng với sertraline.